در این مطلب گفت و گو با دکتر مهدی منظور الاجداد، کارشناس صنعت کاغذ را می خوانید.
هم زمان با ورود صنعت چاپ به کشور کاغذ مورد نیاز چگونه تأمین میشد؟
هم زمان با ورود صنعت چاپ که حدود دویست سال پیش بود، کاغذ از منابع واردات تامین میشد. زیرا صنعت کاغذ داخلی به صورت امروزی، هنوز ایجاد نشده بود. اولین کارخانه تولید کاغذ چاپ، به صورت امروزی، کاغذ پارس بود که در هفت تپه خوزستان، در سال 1349 با تولید کاغذ سفید چاپ، از خمیر باگاس(تفاله نی شکر) تولید خود را به بازار ارایه کرد.
کاغذهای آن زمان چه شرایطی داشتند و با چه فرمولی تولید میشدند؟
کاغذهای چاپ آن زمان، با گراماژ 50،60،70،80 و حتی 110 گرم در متر مربع تولید میشد که عمدتاً مصارف تحریر و چاپ (دفترچه و کتاب) داشت. رنگ این کاغذها عمدتا سفید و در صورت نیاز مشتری، به صورت رنگی قابل تولید بود. ابعاد کاغذها به صورت 100×70، 60×90 و... بود که در بستههای 500 ورقی یا لوله کاغذ با عرضهای متفاوت، در اختیار مشتریان قرار میگرفت.
از چه زمان صنعت کاغذسازی در ایران شکل گرفت؟
بنا به گفته گوستاو لوبون (در کتاب تمدن اسلام و عرب) اختراع کاغذ از پنبه و پارچه کهنه از ابتکارات مسلمانان بوده است. در ایران کاغذسازی به سال 134 هجری قمری (751 میلادی) و پس از هجوم چینیها به سمرقند باز میگردد که طی آن ایرانیان کاغذسازی را از اسیران چینی فرا گرفتند. بعدها ساخت انواع کاغذ به نامهای آهاری، ابری، ابریشمی، پوست دل آهو، بغدادی، حنایی، اصفهانی، هندی و مصری شهرت زیادی پیدا کرد. بعدها هنرمندان ایرانی از رنگ نیز در کاغذسازی با بهکارگیری روشهای گوناگون خودرنگی در خمیر کاغذ، رنگ افشانی کاغذ، غرقابی و ابریسازی استفاده کردند. شکلگیری صنعت کاغذ، سالها قبل توسط شرکت کاغذ کهریزک، با تولید کاغذ بستهبندی(فلوتینگ) از خمیر کاغذهای باطله شروع شد، اما کاغذسازی به صورت امروزی عملا با تولید کاغذ، با استفاده از خمیرسفید شده تولیدی از باگاس(تفاله نیشکر) در سال 1349در شرکت کاغذ پارس در هفت تپه خوزستان شروع شد.
این تولیدات داخلی تا چه اندازه با استانداردهای جهانی مطابقت دارد؟
کاغذهای امروزی، بسته به نوع کاغذ چاپ و تحریر، بستهبندی، مقوا، کاغذهای بهداشتی و صنعتی در شرکتهای مختلفی تولید میشود که بسته به نوع ماشینآلات، مواد اولیه مصرفی، فرآیند تولیدی و مدیریت اعمال شده، در هر زمان مطابق با استانداردهای ملی تولید میشود. این بعضا در برخی از ایام میتواند با استانداردها کاملا مطابقت نداشته باشد. ضمن آن که استاندارد اجباری، عمدتا در مورد کاغذهای بهداشتی (دستمال کاغذی، کاغذ توالت، پوشک و ...) تصویب شده که از طرف کارخانههای تولید داخلی رعایت میشود. تطابق استانداردهای کاغذ با استانداردهای بینالمللی مقوله دیگری است که به فاکتورهای زیادی بستگی دارد. مثلا نوع و درجه کاغذ (مورد مصرف نهایی آن)، این که کیفیت کاغذ کارخانه داخلی در مقایسه با کدام شرکت تولید کاغذ در جهان و در مقایسه با استاندارد بینالمللی مورد عمل در کدام کشور مقایسه میشود. ممکن است در برخی از انواع کاغذ، شرکتی داخلی، محصولش در حد استاندارد یک شرکت اروپایی باشد، یا از برخی کاغذهای چینی غیر استاندارد وارداتی بهتر باشد که در مورد این ادعا، مطلب فوق بایستی توسط آزمایشگاههای استاندارد کشور مورد تایید قرار گیرد.
از نظر منابع طبیعی و غیر طبیعی مثل بازیافت، چه ظرفیتی برای تولید داریم؟
امکان تولید کل کاغذ و مقوای مصرفی در کشور که فراتر از 1/1 میلیون تن در سال است، در حال حاضر توسط شرکتهای داخلی وجود ندارد، میزان کل تولید سالهای اخیر شرکتهای داخلی، کمتر از 500 هزار تن بوده(جدول) که کمتر از 50 درصد نیاز فعلی را پاسخگوست. این امر دلایل مختلفی دارد. از جمله کمبود کلی مواد اولیه چوبی و وجود ماشینآلات فرسوده و نوسازی نشده، مدیریتهای ناکارآمد، غیرمتخصص و نیز محدودیتهای ارزی. این که امکان تولید کل نیازهای مصرفی کشور وجود دارد یا نه؟ پاسخ کاملا مثبت است. زیرا دو برابر کردن میزان کل تولید فعلی داخلی برای بینیاز شدن از واردات، مخصوصا در زمینه کاغذ چاپ و تحریر و تا حدودی بستهبندی وجود دارد. البته نیازمند داشتن استراتژی مصوب و مشخص، از نظر تامین مواد اولیه مورد نیاز و تنظیم نحوه به کارگیری مواد اولیه و تهیه ماشینآلات خارجی مورد نیاز در یک برنامه 10 ساله است.
کاغذسازی کارون با چه سیستم و فرمولی کار میکرد و چرا تعطیل شد؟
کاغذسازی کارون به دلایل مختلف از جمله نحوه تکمیل ماشینآلات و تاسیسات مورد نیاز، هنوز به بهرهبرداری رسمی و ارایه محصولات تولیدی خود نرسیده است. فرآیند تولید کاغذ کارون، استفاده از خمیر باگاس برای تولید کاغذ چاپ و تحریر است.
کاغذهای مازندران چه کیفیتی دارد؟
کاغذ مازندران در مقایسه با کاغذهای مشابه، به دلایل مختلف از جمله ماشینآلات مدرن اولیه و مواد اولیه مناسب، از کیفیت خوب و مطلوبی برخوردار است.
از نظر اقتصادی آیا برای ما به صرفه است که به سمت ایجاد کارخانههای جدید کاغذسازی و مکانیزمهای جدید این صنعت برویم یا بهتر است کاغذ وارد کنیم؟
در ارتباط با مواد اولیه مصرفی محصولات، فرآیند تولیدی بر مبنای استفاده از چوبهای جنگلی و دست کاشت طراحی شده است، که در صورت رعایت اصول جنگلداری و توسعه کشت گونههای سریعالرشد نظیر صنوبر و اعمال مدیریت مدرن، میتواند به صرفه باشد.
از لحاظ استراتژیک چقدر مساله کاغذ مهم است؟
منابع کاغذ جزو منابع مادر و استراتژیک و هزینهبر بوده که همواره دارای سودی متعارف است. برای اقتصادی رفتارکردن، نیازمند استفاده از تکنولوژی روز، تامین مواد اولیه در داخل کشور و مدیریت بهروز و نیز در ارتباط با میزان دانش به کار گرفته شده در این صنعت در دنیا هستیم. ضمن آن که در ایجاد کارخانههای جدید باید به فاکتورهای دیگری چون ایجاد اشتغال، صرفهجویی ارزی، کاهش وابستگی به خارج و تامین محصولی کلیدی برای توسعه فرهنگی در کنار اقتصادی بودن نیز توجه کرد. از این رو رشد صنایع خمیر و کاغذ در کشورهای جهان با حمایت دولتها، بانکها و تسهیلاتی که استانداریها و شهرداریها در اختیار موسس این شرکتها قرار میدهند، عملی میشود.
آیا به اندازه نیاز متخصص کاغذ داریم؟
خوشبختانه، مهمترین فاکتور امکان اجرای این پروژه، نیروی انسانی متخصص و مورد نیاز است که در تمام سطوح، از کارگر فنی گرفته تا کارشناس فرآیند، سرپرست تولید و مدیران متخصص به اندازه کافی در کشور وجود دارد که دارای تجربیات و تحصیلات تخصصی فنی لازم بوده و میتوانند تحول عظیمی را در اشتغالزایی و کاهش وابستگی خارجی برای این صنعت در آینده نزدیک ایجاد کنند. در صورت حمایت عملی دولت و بانکها و سازمانهایی نظیر سازمان جنگلها و مراتع و نیز شهرداریها، گامی راستین و دور از شعار در جهت تحقق اهداف ملی حمایت از تولید، کار و سرمایه ایرانی بردارند. امروز، رشته تحصیلی با عنوان علوم چوب و کاغذ، در دانشکدههای منابع طبیعی کشور وجود دارد که حتی بیش از نیاز کشور، فارغالتحصیلانی را در این زمینه تحویل جامعه دادهاند. البته برای بالا بردن کارآیی این فارغالتحصیلان، نیاز به افزودن برخی واحدهای تخصصی ماشینآلات کاغذسازی، بستهبندی، چاپ و نظایر آن و دیدن دورههای کارآموزی در کارخانجات داخلی و خارجی است.
در کارخانههای کاغذسازی بزرگ جهان چه اندازه رسیدن به فرمولهای جدید کاغذسازی مهم است. کارخانه چوب و کاغذ مازندران چه فرمولهایی دارد؟
در کارخانههای بزرگ آنقدر دستیابی به فرمولهای جدید تعیینکننده و مهم نیست. عمدتا حفظ و نگهداری صحیح ماشینآلات، کنترل کیفیت جدی مواد اولیه به کار گرفته شده و دستگاههای کنترل کیفیت کاغذ، نظیر گراماژ، میزان خاکستر، رطوبت و مقاومت مهم است. طبیعی است در هیچ صنعتی، دارندگان دانش و تکنولوژی آن صنعت به راحتی و بدون پرداخت هزینه منطقی و معقول، این اطلاعات را در اختیار دیگران قرار نخواهند داد. چوب و کاغذ مازندران از فرآیند سولفیت نیمه شیمیایی خنثی (NSSC) برای تولید کاغذ بستهبندی فلوتینگ و از فرآیند شیمیایی مکانیکی (CMP) برای تولید کاغذ روزنامه و چاپ استفاده میکند.
از میان رشتههای وابسته به چاپ کاغذسازی چه اندازه باید جلوتر یا عقبتر از بقیه حرکت کند و آیا لازم است این شاخهها همسو و هم گام با یکدیگر حرکت کنند؟
سه رشته لیتوگرافی، صحافی و کاغذسازی موجود در کشور، کم و بیش در سطح هم قرار دارند و در این سالها همگام حرکت کردهاند، اما برداشت بنده این است که صنعت چاپ خصوصا با ماشینهای جدید 8 رنگ افست و برخی فلکسوگرافیهای مدرن، از صنعت کاغذ موجود در کشور جلوتر است، که این امر میبایست مورد بررسی کارشناسان قرار گیرد.
آینده صنعت کاغذسازی ایران را چگونه میبینید؟
با وضعیت فعلی و روند سالهای اخیر که ناشی از بیتوجهی به این صنعت بوده، در حال حاضر آینده خوبی برای صنعت کاغذسازی پیشبینی نمیشود، زیرا کارخانجات موجود رو به افول هستند. در عین حال برخی امکانات بالقوه نظیر نیروی انسانی متخصص که نیازمند به کار و فعالیت تخصصی مورد علاقه خود هستند و بازار مصرف و متنوع موجود که در حدود 500 هزار تن انواع کاغذ و مقواست، در حال حاضر از خارج تامین میشود. ارز مصرفی بالا (نزدیک به 500 میلیون دلار در سال)، استراتژیک بودن این محصول (کاغذهای چاپ، روزنامه، بستهبندی و صنعتی)، امکان تامین 80 درصد مواد اولیه با استفاده از تفاله نیشکر در خوزستان، خمیر کاغذ باطله در کل کشور و همچنین کاشت گونههای سریعالرشدی نظیر صنوبر و اکالیپتوس در نقاط وسیع کشور و با برنامهریزی صحیح و حمایت ارگانهای ذیربط سیاسی و مالی، دستیابی عملی به این هدف ملی کاملا امکانپذیر است.
منبع: دو هفته نامه چاپخانه