گرافیک ایران؛ از سیر تا پیاز!

آن طور که به نظر می رسد به اقتضای مثلث معروف <طراح متخصص، اثرحرفه ای و سفارش دهنده آگاه>، گرافیک ایران در دو ضلع حضور طراحان حرفه ای و کیفیت آثار تلاش زیادی می کند تا به وضعیتی مطلوب برسد. تا اینجای کار که مربوط به حیطه کوچک فعالیت های شخصی و روابط همکاران با یکدیگر است شاهد حرکت هایی قابل توجه در گرافیک ایران هستیم. حال اینکه این تلاش ها چقدر در مسیر درست بوده و تا چه اندازه موفق، مجالی دیگر می طلبد. اما پای ضلع سوم مثلث ما انگار سال ها است می لنگد. گرچه جملگی از فقدان سفارش، کارفرمای آگاه و یاریگر در فغانیم اما انگار اصرار بر ایستادن روی پله ای بالاتر از واقعیت که متعلق به ما نیست بیش از تلاش برای پیمودن یک به یک مراحل برایمان مهم شده است. درحالی که گرافیک ما درست از همین نقطه، یعنی نبود سفارش دهندگان آگاه است که ضربه پذیرفته و راه به بیراهه می برد، به راه انداختن <شو> و نمایشگاه برای همکاران، رفقا، خانواده، بردن جوایز جهانی، و عضو AGI شدن آنچنان مسخمان کرده است که هر روز فرصت های بسیاری برای حضور قدرتمند در متن جامعه و مخاطبان (آنجا که جایگاه واقعی یک طراح گرافیک است) را از دست می دهیم.

به تبع چنین عملکردی، پافشاری بر پرداختن به دو ضلع دیگر است که ما را از تصاحب هنری بزرگ بازداشته که در متن ضلع سوم <کارفرمای آگاه>، مستتر است؛ هنر<مواجهه با کارفرما.> این مولفه البته خود دارای جزئیاتی است که تا نباشند، طراح نیمی از موفقیتش را از دست داده است. چگونه با کارفرما همکلام شدن، خود را ثابت کردن، کار خود را توضیح دادن، توجیه کردن و قبولاندن، چطور دانش خویش را روی اثر پیاده کردن و... همگی هنرهایی است که اگر یک طراح در کنار کار طراحی نداشته باشد، هیچ ندارد. اگر نه، در کنج خانه نشستن و به سفارش خود برای خود طراحی کردن، نه چالش با کارفرما می طلبد و نه مواجهه با مخاطب.

از این روی اگر گاهی اثری ضعیف از یک طراح دیدید که تا امروز ستایشش می کردید، پیش از آنکه سستی های کارش را به حساب ضعف دانش و خشکیده شدن چشمه خلاقیتش بگذارید، بدانید که در اولین قدم، مواجهه درستی با کارفرما نداشته و نتوانسته دانش و اندوخته خویش را به کارفرما و اثر دیکته کند. همه این مطالب را چند روز پیش تر و در میان آثاری که بر دیوارهای خانه هنرمندان ایران سعی بر خودنمایی داشتند یک بار مرور کردم. <نمایشگاه آثار چاپ شده اعضای انجمن گرافیک> بیش از آنکه نمایشگاهی باشد برای نشان دادن قوت ها، یادآور یک واقعیت تلخ است. واقعیت طول فاصله رویا و حقیقت؛ فاصله آثاری که در نمایشگاه های گروهی و شخصی با انبوهی از آثار متنوع وجود دارد با آن چیز که به عنوان گرافیک چاپ شده و به دست مردم می رسد. در میان لوگوها، پوسترها و کاتولوگ های این نمایشگاه، حتی به مدد نام هایی گاه آشنا که بر کاغذی کج سلیقه و چرک حک شده اند، دیگر خبری از آن همه میدانداری گرافیک نمایشگاهی نیست. تایپوگرافی، مینیمالیسم، زبان شخصی، ایلوستریشن، هویت ایرانی و آن همه عناوین آکادمیک، عناوین مهجوری هستند که جایشان را به آثاری با ایده هایی ضعیف، سایه زیر حروف، گرادینت، عکس های بی رمق و ترکیب بندی های خام دستانه داده اند تا ثابت کنند آنچه را که همه می دانیم و از کنارش می گریزیم.

واقعیت اینطور وقت هاست که تن عریان می کند. دستپخت اعضای انجمن گرافیک که دایره ای از برگزیدگان هستند با کمک آن همه نشریه، کلاس آموزشی، سایت، جلسات جنجالی و نظریه های آوانگارد، همین متاع فقیرانه است که می بینید. انجمن گرافیک که چند سالی است بزرگ ترین افتخارش را در چهل توی برگزاری دوسالانه ای نامنظم جست وجو می کند، انگار هیچ گاه نخواسته است گامی در جهت واقعیت بردارد. حقیقت این است که اعضای انجمن هم مانند سایر طراحان گرافیک، توشه چندانی از دانش <مواجهه با کارفرما> در خورجین خود ندارند که اگر داشتند اکنون شاهد توفیر کیفیتی آثار چاپ شده با آثار نمایشگاهی، آن هم در این حد نومیدکننده نبودیم. به هر تقدیر و بر حکم انصاف با آنکه تلاش انجمن در گردآوری و ارائه چنین آثاری ستودنی است، اما هر نمایشگاه و رویداد هنری باید حاصل درسی و تجربه ای باشد و خصوصیت این نمایشگاه، نمایاندن چشم اندازی از حقیقت و فاصله اش با رویا و فانتزی است. تجربه ای که اگر درک شود نهاد بالقوه قدرتمندی چون انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران را وادار خواهد ساخت تا یک گام به عقب بگذارد و به جای پرداختن به سطح و دغدغه جهانی شدن؛ انرژی بیشتری را صرف استحکام زیرساخت های یک فعالیت حرفه ای کرده و درصدد آموزش آن چیز ها برآید که لازمه واقعی طراحان حرفه ای گرافیک است. البته در وضعیت نابسامان سیاسی، اقتصادی و فرهنگی امروز ایران شاید این توقع زیادی باشد اما نه برای قشری که خود را فرهیخته می داند و اقتضای فرهیختگی گاه شنا در جهت عکس جریان آب برای رسیدن به مقصد است.

منبع: روزنامه اعتماد ملی